Nhắc đến nhà Rông Tây Nguyên là nhắc đến di sản văn hóa của người dân Tây Nguyên qua hàng nghìn năm. Nhà rông là một tác phẩm nghệ thuật lớn bao gồm điêu khắc, hội họa, trang trí và đặc biệt là thể hiện không gian thiêng liêng cũng như sức mạnh của cộng đồng và niềm kiêu hãnh của dân tộc. Cùng tìm hiểu xem mẫu nhà này có gì độc đáo để xứng đáng với cái tên di sản văn hóa nhé.
Bạn đang đọc: Di sản nhà Rông Tây Nguyên và kiến trúc độc đáo không thể bỏ qua
MỤC LỤC
- 1 Nhà
Rông Tây Nguyên – biểu tượng văn hóa cộng đồng của dân tộc Tây Nguyên - 2 Những
nét kiến trúc độc đáo của nhà Rông Tây Nguyên - 3 Nét
cách điệu mang hơi thở hiện đại trong thiết kế nhà Rông ở Tây Nguyên
Contents
Nhà
Rông Tây Nguyên – biểu tượng văn hóa cộng đồng của dân tộc Tây Nguyên
Nếu
nhắc đến văn hóa của người Việt nói chung là nhắc đến những ngôi đình làng, giếng
nước, gốc đa thì khi nói đến dân tộc thiểu số Tây Nguyên là nói đến Nhà Rông.
Đây là nơi diễn ra toàn sinh hoạt cộng đồng của buôn làng, là trụ sở của bộ máy
quảng trị, nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, nơi thể hiện các lễ hội tâm linh
cộng đồng và là nơi để các nghệ nhân già truyền đạt lại cho thế hệ trẻ những
giá trị văn hóa truyền thống.
Nhà
Rông còn là nơi lưu giữ các hiện vật truyền thống như cồng, chiêng, trống, vũ
khí… và là nơi đứa trẻ, từ tấm bé đã được quây quần quanh bếp lửa để nghe người
già kể truyện, nơi người lớn tụ họp hằng đến nói chuyện cho nhau nghe.
Với
người Tây Nguyên, Nhà Rông có một ý nghĩa quan trọng. Theo quan niệm của người
dân, Nhà Rông hay còn gọi là nhà Sàn, nơi khí thiêng của đất trời hội tụ để bảo
trợ cho dân làng. Bên cạnh ý nghĩa về vật chất, Nhà Rông còn có ý nghĩa về văn
hóa tâm linh, là máu, là mồ hôi, là nước mắt, là vinh quang, là sự kiêu hãnh của
những người đi trước trong buôn làng.
Nhà
Rông còn là nơi diễn ra các lễ hội dân gian, nơi tiếp đón khách quý đến thăm
buôn làng. Nhà Rông cũng là nơi để các già làng phân xử các vụ kiện tụng, tranh
chấp liên quan đến cộng đồng.
Theo
tập tục ở đây, những thanh niên chưa vợ, chưa chồng ban đêm phải đến ngủ tại
Nhà Rông. Hay ngay cả phụ nữ đã chết chồng hay li dị chồng cũng vậy. Tuy gần
gũi với nhau như thế nhưng trai gái buôn làng luôn có ý thức và chưa bao giờ để
lại những chuyện tai tiếng hay tình ái vụng trộm.
Theo
quan niệm, nếu một ngôi làng không có Nhà Rông sẽ gọi là “làng đàn bà” tức là một
cái làng chưa ra làng và chưa xứng đáng để gọi là làng. Đó chỉ xem là những
nhóm nhà rời rạc chưa có hồn, những người sống trong ngôi nhà đó cũng chưa thật
sự là con người. Theo người Tây Nguyên, con người ta chỉ thành người khi được
thổi vào đấy hồn người mà hồn người đối với họ đó là hồn làng, là Nhà Rông.
Nhà
Rông là hình ảnh thu nhỏ của các thành tố văn hóa truyền thống của một làng, một
dân tộc. Đối với các dân tộc thiểu số thì Dân tộc – Làng – Nhà Rông là mối quan
hệ không thể tách rời. Nhà rông hùng vĩ vươn lên bầu trời với hình dáng như mọt
lưỡi búa khổng lồ thể hiện sức mạnh của cộng đồng làng, tinh thần thượng võ, đầy
uy quyền và chế ngữ cả không gian cũng như thời gian, khẳng định lãnh địa của
làng.
Nhà
Rông vừa có giá trị về văn hóa vật thể (hữu hình) lại vừa có giá trị văn hóa
phi vật thể (nội dung bên trong, nơi thể hiện lễ hội). Bạn sẽ thấy hình ảnh những
bếp lửa nhà Rông bập bùng quen thuộc, những ghè rượu cần, những âm thành trầm
hùng của cồng chiêng, những vòng xoay uốn lượn, những gương mặt rạng rỡ của già
làng và các chàng trai, cô gái trong lễ hội văn hóa hết sức mộc mạc này làm nên
bản sắc riêng của văn hóa truyền thống dưới mái Nhà Rông.
Những
nét kiến trúc độc đáo của nhà Rông Tây Nguyên
Vị
trí xây dựng Nhà Rông
Nhà
Rông rất quan trọng với người dân Tây Nguyên. Vì vậy yếu tố đầu tiên và cũng là
quan trọng nhất đó là vị trí đặt Nhà Rông. Theo lưu truyền, việc xây dựng Nhà
Rông phải tuân theo nghi thức trang trọng, ở đó các già làng sẽ tụ tập những
người tài giỏi nhất để hội bàn.
Chọn
vị trí xây dựng Nhà Rông phải là nơi cao ráo, thoáng mát về mùa nắng và ấm áp về
mùa mưa. Bên cạnh đó Nhà Rông phải được xây dựng ở trung tâm của làng, từ các
con đường xa cũng nhìn thấy Nhà Rông và tiện lợi cho dân di chuyển đến địa điểm
này. Khu đất để xây dựng Nhà Rông phải bằng phẳng, rộng, đủ để khi tập trung phải
ít nhất 2 – 3 lần số người của làng.
Chọn
gỗ xây dựng
Nhà
Rông được xây dựng từ chất liệu gỗ chủ đạo. Gỗ ở đây được lấy trên rừng, nhưng
không phải gỗ nào cũng đủ điều kiện để làm Nhà Rông.
Từ
khi chuẩn bị làm nhà, các già làng sẽ tụ tập tất cả những người tài giỏi nhất
trong làng để hội bàn. Ngày vào rừng lấy gỗ được tổ chức rất chu đáo.
Trước
đó 9 ngày, 9 người được già làng chọn để trao đổi hướng đi vào rừng lấy gỗ.
Ngày hôm ấy sẽ tổ chức một lễ nhỏ có thịt gà, cơm nếp, thầy mo đến cúng. Tất cả
sau khi thực hiện xong sẽ được các thành viên giữ kín cho đến trước khi xuất
phát 3 ngày. Sau 6 ngày kể từ ngày họp, mỗi thành viên sẽ chọn thêm 2 người có
sức khỏe, nhanh nhẹ và tháo vát để đi lấy gỗ cùng doàn.
Họ
phải chuẩn bị đầy đủ lương thực cũng như những vật dụng cần thiết cho 9 ngày ở
trong rừng tìm gỗ. Ngày đầu tiên vào rừng, khi tìm được cánh rừng có nhiều gỗ tốt,
cả đoàn sẽ dừng lại và thợ cả cùng 8 người nữa vác rìu chọn 1 cây to, cả 9 người
đứng vòng quanh, giơ rìu hú 9 tiếng lớn.
Sau
đó 9 người mỗi người chặt 1 nhát vòng quanh cây rồi về nơi tập kết của đoàn nghỉ
ngơi. Từ ngày hôm sau sẽ tiến hành khai thác. Khi khai thác đủ 4 cây cột góc
cho ngôi nhà thì về làng.
Ngày
dựng Nhà Rông là ngày hội của làng, rơi vào các ngày trong tháng 10 âm lịch. Thực
hiện các nghi lễ cần thiết, có gà, có rượu và múa hát cùng trang phục dân tộc để
bắt đầu cuộc sống mới.
Tìm hiểu thêm: Nam mệnh Mộc sơn nhà màu gì hút tài hút lộc?
Đặc
điểm, kích thước Nhà Rông
Thiết kế nhà Rông thường dài khoảng 10m, rộng hơn 4m, cao 15 – 16m, nhưng cũng có ngôi nhà chỉ cao 7 – 8m. Đặc điểm của Nhà Rông Tây Nguyên là không dùng đến sắt thép, các chỗ nối hay chắp đều được chặt đẽo cẩn thận rồi dùng mây, lạt trẻ để buộc.
Nhà
Rông Tây Nguyên với nóc nhà có 2 mái, nơi chỏm đầu dốc có một đôi sừng. Chạy dọc
trên sóng nóng là một dải trang trí đặc biệt. Sàn nhà thường được ghép bằng những
tấm đan trẻ lồ ô, nứa hoặc cây giang. Giữa nhà có một hàng lan can chạy dọc là
chỗ dựa cho những ché rượu cần khi làng tổ chức lễ hội.
Hoa
văn trang trí trên vách sẽ sử dụng 2 màu chủ đạo là đỏ và xanh. Bên cạnh đó sẽ
sử dụng cặp sừng trâu, cây cột ở gian chính giữa được chạm khắc tinh vi thành
sao tám cánh, hình thôi, chim, người…
Kết
cấu Nhà Rông
Cầu
thang lên Nhà Rông thường đẽo 7 – 9 bậc. Trên đầu cầu thang của mỗi dân tộc
khác nhau sẽ được trang trí khác nhau. Ví dụ người Ba Na là hình ngọn cây rau dớn,
người Ja Rai là hình quả bầu đựng nwocs, Người Xê Đăng là hình núm chiêng…
Hai
loại nhà Rông xuất hiện ở Tây Nguyên gồm nhà Rông trống (đực) và nhà Rông mái
(cái). Nhà Rông trống, tiếng Jrai gọi là Rông tơ nao, có mái to, cao chót vót.
Có nhà cao đến 30m. Nhà Rông trống được trang trí rất công phu. Nhà Rông mái được
gọi là Rông Ana, nhỏ hơn, có mái thấp. Hình thức bên ngoài và bên trong đơn giản
hơn.
Trên
những vì kèo được trang trí những hoa văn có màu sắc rực rỡ mang tính tôn giáo
thờ phụng, những sự tích huyền thoại của dũng sĩ thuở xưa, những thú vật được
cách điệu, những vật, những cảnh sinh hoạt gần gũi với cuộc sống buôn làng. Nổi
bật trong trang trí nhà rông là hình ảnh thần mặt trời chói sáng. Nhà rông càng
to đẹp thì càng chứng tỏ buôn làng giàu có, mạnh mẽ.
Khung nhà rông cao vút chịu lực bởi 8 cột to làm bằng gỗ quý. Kết cấu nhà rông Tây Nguyên với các cột liên kết với nhau theo thể thức cột vì kèo.
Phần
chân đế gồm 10 đến 14 cột nâng đỡ toàn bộ sàn và mái nhà, trong đó có 8 cột
chính và 2 đến 6 cột phụ nhà “chồ” nơi đặt cầu thang.
Nét
cách điệu mang hơi thở hiện đại trong thiết kế nhà Rông ở Tây Nguyên
Nhà Rông là thiết chế văn hóa cổ truyền, biểu tượng sinh động đầy kiêu hãnh của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Nó có một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người đồng bào dân tộc và là nơi tổ chức các hoạt động sinh hoạt cộng đồng của bà con. Một khi mái nhà rông không còn “cái hồi”, các bản sắc cũng như ý thức văn háo khác cũng khó có cơ hội bảo tồn.
>>>>>Xem thêm: Mẫu thiết kế nội thất biệt thự mini đẹp lãng mạn và đầy chất thơ
Hiện
nay các nguyên vật liệu từ rừng để làm nhà Rông như gỗ, tranh đều rất khan hiếm
nên việc nhà Rông bị bê tông hóa là không thể tránh khỏi. Bạn sẽ thấy những mẫu
nhà rông bằng bê tông, mái lợp bằng tôn, sàn bê tông, kết hợp thêm các vật liệu
sắt thép trong xây dựng.
Việc
hiện đại hóa nhà Rông là xu hướng tất yếu của sự phát triển. Tuy nhiên để lưu
giữ một di sản văn hóa thì những thay đổi này không phù hợp. Có chăng đây chỉ
là một kiểu nhà mang hình dáng giống Nhà Rông chứ không còn là biểu tượng đại
ngàn mà Nhà Rông truyền thống vốn có hiện nay.
Kiến
trúc Nhà Rông Tây Nguyên vẫn gắn liền với văn hóa của các dân tộc thiểu
sổ. Qua đó bạn sẽ học hỏi được thêm nhiều kiến thức bổ ích liên quan đến kiến
trúc cũng như có ý thức gìn giữ nền văn hóa truyền thống này.
